Ինչպես 1988-ին, երբ սարսափելի երկրաշարժը հազարավոր կյանքեր խլեց, այնպես էլ հիմա, շատերը տոն նշելու սիրտ չունեն։ Բայց հարց է ծագում` մենք` մեծերս, պատերազմ տեսած կամ պատերազմական սարսափների մասին լսած երեխաներին տոնից զրկելու իրավունք ունե՞նք։
1988 թվականի ավերիչ երկրաշարժին հաջորդած հունվարի 1-ը պարզապես օրացուցային օր էր: Մարդիկ փլատակների կողքին էին՝ դրսում կամ վրանների մեջ պատսպարված: Այդ տարի էլ, ինչպես այսօր, հարազատներին ու տուն–տեղը կորցրած բնակիչների ցավը մոռացնել էր տվել տոնական տրամադրությունը: Հիմա էլ` աղետից ավելի քան երեք տասնամյակ անց, ավերիչ երկրաշարժ տեսած սերունդը վկայում է՝ վիշտը բոլորինն էր, եթե նույնիսկ ընտանիքում հարազատ չէր մահացել:
«Այդ տարի մենք Ամանոր չնշեցինք, անձամբ մենք ընտանիքում զոհ չունեինք, բայց շատ ընտանիքներ մարդկային կորուստ ունեին, շատերի դիակները չէին գտել, ու այդ տարի ոչ մեկի տանը Ամանոր այդպես էլ չնշվեց: Տանը փոքր էրեխեք էլ ունեինք, նրանք էլ էին զգում տխրությունը և չէին խոսում Ձմեռ պապի ու տոնական նվերների մասի»,- պատմում է Կարինե Թադևոսյանը։
Նա այդ տարիների անցածը հաշվի առնելով` հիմա խորհուրդ է տալիս չանտեսել փոքրիկներին ու թեկուզ միայն ամենափոքրերի համար ամանորյա հրաշք պատրաստել:
«Երեխաները մեղավոր չէին ո՛չ երկրաշարժի ժամանակ, ո՛չ էլ հիմա՝ պատերազմի: Նրանք անհամբեր սպասում են Նոր տարվան, նրանց մանկական հոգիների մեջ միշտ էլ թաքնված է Ձմեռ պապի երազանքը»,-ավելացնում է տիկին Կարինեն:
Երկրաշարժի ականատեսները վկայում են՝ օրեր ու ամիսներ շարունակ հետցնցումներն իրենց ստիպում էին դրսում մնալ, զոհերի դիակներն ու դագաղներն ամենուր էին: Տոնական ճաշատեսակների ու պատրաստությունների մասին խոսելն ավելորդ էր:
«Եթե երկրաշարժից հետո բնության դեմ էինք մեր խռովքն արտահայտում ու բնությունից էինք նեղացած, հիմա մարդկային գործոնն է։ Տարբերությունը միայն դա է, էլի նույն աղետալի ու սարսափելի վիճակն էր: Եթե այսօր մենք թիկունքում այդ զոհերին մեր աչքով չենք տեսել, 88 թվականին մեր աչքի առաջ էր։ Սրտներս քարացած էր։ Ո՛չ այդ ժամանակ, ո՛չ էլ հիմա ուրախանալու տրամադրություն չկա»,-ասում է Սիլվա Մրյանը` պատմելով, որ այդ օրերին տանը տոնական ոչինչ չի եղել, պարզապես սովորական տաք կերակուր են պատրաստել:
Հասմիկ Հովսեփյանն էլ, որ 1988-ին 7 տարեկան է եղել, հիշում է, որ աղետից հետո իրեն ուղարկել էին Երևան՝ մորաքրոջ տուն:
«Հիշում եմ՝ այդ տարի նույնիսկ Երևանում մորաքրոջս տանը տոնածառ չկար, բայց Ամանորի գիշերը շատերի տանը մոմ վառվեց ի հիշատակ անմեղ զոհերի: Մի քիչ նման է այս տարին ու 89-ի Նոր տարին՝ տեղահանված, հուսալքված մարդիկ, զոհեր, անորոշություն»,-ասում է Հասմիկը։
Պատմում է, որ այդ տարի իր հանդեպ ուշադրությունը չափազանց շատ էր, որովհետև աղետի գոտուց էր։ Նվերներն էլ էին շատ, ու դրանից ավելի էր նեղսրտում։
«Հիմա էլ հիշելով իմ այդ ապրումները՝ չեմ ցանկանում, որ արցախցի երեխաների հանդեպ չափից դուրս շատ ուշադրություն լինի նրանց ցավ չպատճառելու ու չկոտրելու համար»,- ասում է նա:
Գյումրիում շատերի տանը ոչ միայն 89 թվականին, այլ նաև հաջորդ տարիներին տոնածառ չզարդարվեց ու տոնական սեղան չդրվեց, մաղթանքն էլ միայն մեկն էր՝ այլևս երկրաշարժ չտեսնել: Խաղաղության մասին կենացներն ավելի ուշ էին հնչելու:
Աղետ տեսած մարկանց մաղթանքը պատերազմի զոհերի հարազատներին ու իրենց օթևանը կորցրած արցախցիներին մեկն է՝ հոգու տոկունություն, ուժ ու համբերություն: Ժամանակը երբեք չի մոռացնի կորուստը, բայց կմեղմի ցավը հանուն ապրող նոր սերնդի:
