ԼՂՀ Պաշտպանության բանակի նախկին հրամանատար Սամվել Բաբայանը տեսակետ է հայտնել, թե Արցախը պետք է լինի «մանդատային տարածք», ու «մանդատը վերցնում ա Ռուսաստանը, գծում ա մի հատ քարտեզ․․․» եւ այլն։ Պարզ ասած՝ 2020թ․ ԼՂՀ նախագահի ընտրություններին մասնակցելու հավակնություններ ունեցող գործիչն առաջարկում է հակամարտության կարգավորումը վստահել բացառապես Ռուսաստանին։
Մի փոքր նախապատմություն։ Երբ 90-ականների վերջերին Ադրբեջանի իշխանությունների համառ ջանքերով եւ ՀՀ իշխանությունների թեթեւ ձեռքով ԼՂՀ-ն դուրս մնաց բանակցային գործընթացից, ադրբեջանական կողմը դա քիչ համարեց ու անընդհատ քարոզում էր այն գաղափարը, թե Հայաստանը, որպես «Ռուսաստանի կցորդ», նույնպես անելիք չունի բանակցությունների սեղանի շուրջ, եւ իրենք պիտի ուղղակի բանակցությունների մեջ մտնեն Մոսկվայի հետ։ Դա, իհարկե, չաշխատեց ու չէր էլ կարող աշխատել, բայց քարոզչական որոշակի ազդեցություն ունեցավ։ Հետո էլ Զորի Բալայանը Գյուլիստանի պայմանագրի 200-ամյակի առթիվ Ռուսաստանին կոչ արեց «գալ եւ տեր կանգնել Արցախին»։ Այսինքն՝ Արցախի ճակատագիրը Ռուսաստանին վստահելու գաղափարը մեզանում նոր չէ։
Ու խնդիրը նույնիսկ այն չէ, որ Ռուսաստանը հազիվ թե մեր օգտին օգտագործի այդ «մանդատը»՝ այնպես, ինչպես մենք ենք պատկերացնում դա։ Ի վերջո այդպիսի հնարավորություն ուներ ե՛ւ ցարական Ռուսաստանը, ե՛ւ խորհրդային Ռուսաստանը, բայց երկու դեպքում էլ Արցախի ճակատագիրը վճռեց հօգուտ ադրբեջանցիների։ Խնդիրն ավելի լայն է՝ արժե՞ ընդհանրապես սեփական խնդիրները լուծելու մանդատն ինքնակամ հանձնել որեւէ մեկին ու հետո սրտատրոփ սպասել որոշմանը։ Հետո էլ հերթական անգամ անիծել «հայի բախտը» ու բողոքել, որ ոչ միայն ռուսները չեն սիրում մեզ, այլեւ ֆրանսիացիները (որովհետեւ լավ չտնօրինեցին Կիլիկիայի մանդատը), ամերիկացիները (որովհետեւ Վիլսոնի իրավարար վճռից միայն քարտեզը մնաց), եւ այլն։ Արժե՞ արդյոք սեփական ճակատագիրը վստահել ուրիշներին, առավել եւս՝ անկախ պետականություն ունենալու պայմաններում։
Խնդիրը նաեւ ռազմավարական եւ մարտավարական բաղադրիչներ ունի։ Բանն այն է, որ այսօր Արցախն իր «մանդատը» (իր անունից բանակցելու իրավունքը) անգամ Հայաստանին չի տալիս, ու ճիշտ է անում։ Ոչ թե այն պատճառով, որ իրար չեն վստահում (նման հարց գոյություն չունի եւ գոյություն ունենալ չի կարող), այլ որովհետեւ դա բանակցային լիարժեք ֆորմատը վերականգնելու եւ գործընթացն ավելի արդյունավետ դարձնելու ամենակարճ ճանապարհն է։ Այսինքն՝ այս հարցում Հայաստանի եւ Արցախի իշխանություններն իրենց առջեւ հստակ խնդիր են դրել եւ համատեղ ջանքերով փորձում են հասնել դրա լուծմանը։ Ու այս իրավիճակում հնչում են տեսակետներ, որոնք տրամագծորեն հակադրվում են այդ քաղաքականությանը։ Ու հնչում են այն մարդու շուրթերից, որն ամենալավը պիտի իմանար, որ ցանկացած երկրի «մանդատի տակ» գտնվելով՝ Հայաստանը միայն տարածքային կորուստներ է ունեցել, իսկ հաղթանակներ տոնել է միայն այն կարճատեւ պահերին, երբ տարածաշրջանը ժամանակավորապես որեւէ գերտերության «մանդատի տակ» չի եղել։
Առաջին հայացքից կարող է տպավորություն ստեղծվել, թե սեփական ճակատագիրը տնօրինելու վճռականությունը որեւէ զիջման չգնալու որոշում է, իսկ երրորդ կողմի «մանդատի տակ մտնելը»՝ զիջումների գնալու պատրաստակամության վկայություն, հետեւաբար՝ տվյալ դեպքում գործ ունենք «հաղթողականության» եւ «պարտվողականության» հակադրության հետ։ Իրականում դա այդպես չէ։ Որովհետեւ հակամարտության խաղաղ կարգավորումը, եթե դա ընդհանրապես հնարավոր է, հիմնված է լինելու փոխադարձ (եւ փոխադարձորեն ընդունելի) զիջումների վրա։ Բայց խնդիրն այն է, որ այդ զիջումները մե՛զ համար ընդունելի լինեն, եւ ոչ թե «մանդատի տիրոջ» համար։ Որոշողը մենք պիտի լինենք, եւ ոչ թե պիտի սպասենք-տեսնենք՝ «մանդատի տիրոջ» կարծիքով այդ զիջումները մեզ համար ընդունելի՞ են, թե ոչ։ Առավել եւս, որ դիմացինն ընդհանրապես հրաժարվում է խոսել զիջումների մասին, ու դեռ հարց է՝ այդ իրավիճակում արժե՞ ընդհանրապես փոխզիջումների հարց բարձրացնել, թե ոչ։
Ի վերջո Հայաստանն ու Ադրբեջանը ամուսնալուծվող զույգ չեն, ոչ էլ Արցախն է երեխա, որ սպասենք-տեսնենք դատարանն ի՞նչ է որոշում, ո՞ւմ հետ պիտի ապրի «երեխան» (ու պայքարենք, որ դատավորը մեր նկատմամբ լավ տրամադրված լինի)։ Մեր նպատակն է՝ հասնել նրան, որ աշխարհը ճանաչի «երեխայի չափահասությունը» եւ ինքնուրույն որոշումներ կայացնելու իրավունքը։
Աղբյուրը` http://www.armtimes.com/hy/article/157035
