Տնտեսագետ Հայկ Բալանյանը ֆեյսբուքյան իր էջում գրում է.
«Կառավարության ծրագիրը կարելի էր գնահատել ընտիր, ասենք Կարեն Կարապետյանի կառավարության համար: Ներկայացված փաստաթուղթը բարեխղճորեն շրջանցել է բոլոր արմատական, համակարգային փոփոխությունների հնարավորությունը, իսկ քաղաքական խնդիրները ձևակերպված չեն: Խոսքը ոչ միայն Սահմանադրության կամ քաղաքական բարեփոխումների հարցերից խուսափելու մասին է: Տնտեսական զարգացման հատվածում առկա է ամեն ինչ, բացի հստակ նպատակի ձևակերպման, թե ի վերջո մենք ինչ երկիր ենք ուզում, ինչ քայլեր են արվելու, որպեսզի հին համակարգը վերափոխվի նորով:
Այդ հարցադրումները նեղ բյուջետային մտածողության սահմաներում լուծելն անհնար է, և տպավորություն է ստեղծվում, որ հեղափոխությունը արվել է մի թիմով, իսկ հեղափոխական գործընթացի բարեփոխումները իրականացվում են այլ թիմով, հասկանալի հետևանքներով:
Ծրագրի տնտեսական բլոկում համակարգային փոփոխություններ չկան, իսկ ժամանակի ձգումը հանգեցնելու է նրան, որ երբ իշխանությունների վարկանիշի իջնի, ապա արմատական բարեփոխումների համար այլևս քաղաքական ռեսուրս չի լինելու: Ծրագրում ուղղակի չկա այն գիտակցությունը, որ երկիրը մնում է Քոչարյանական-Սարգսյանական սոցիալ-տնտեսական, սոցիալ-քաղաքական բուրգի ներքո. գերհարուստներով, գերաղքատներով, խոշոր խաղացողների գերիշխանությամբ, երբ ազգային եկամտի 80 տոկոսը տնօրինում են մի 100 ընտանիք, իսկ միջին դասակարգը թույլ է, չկա գիտակցություն, որ այդ կուռ, խնամի-քավոր-ազգական դասակարգի աչքերում այս իշխանությունը ընդամենը մի անհեթեթ պատահականություն է, և երկրի տնտեսական տերերը ընդամենը սպասում են հարմար առիթի, որ վերադարձնեն իրենց տնտեսական դիրքին համարժեք քաղաքական իշխանությունը:
Տպավորություն է, որ հեղափոխության կիսատությունը, անավարտությունը հետևանք է այն վախերի, որ «պրոֆեսիոնալները» ներդրել են քաղաքական ղեկավարության մեջ իրենց շահերից ելնելով, իսկ քաղաքական ղեկավարությունը մոռացել է, որ քաղաքական, նաև անձնական պատասխանատվությունը ընկնելու է իրենց վրա, ոչ թե «պրոֆեսիոնալների»:
Մեր երկրի կապիտալի, սեփականության մի ստվար բաժինը լեգիտիմ չէր, և այդ իսկ պատճառով լեգալ չէ: Որպես հետևանք ունենք կապիտալի զանգվածային արտահանում:
Ընդ որում, եթե ընդունենք, որ այդ կապիտալի համար աշխատելու տեղ չկա երկրում, ապա տրամաբանական կլիներ կապիտալը արտահանել օրինական ճանապարհով, այսինքն գրանցել ներդրումների դրսում, որպես հայկական ընկերությունների՝ գլխամասի դուստր ձեռնարկություններ: Արդյունքնում մենք կունենային այսպես կոչված «երկրորդ տնտեսությունը», որը կաշխատեր դրսում, իսկ ղեկավարումը և ի վերջո ֆինանանսական հոսքերը կհոսեին մեր երկիրը: Այդպես չի արվում, կապիտալը ուղակի թաքցվում է, և հանձնվում է այլ երկրների իշխանությունների արդարադատությանը :
Կապիտալի արտահանումը երկրից դուրս ոչ միայն թույլ չի տալիս զարգանալ տնտեսությանը, այլև մեր կապիտալի արտահանողներին դարձնում է էլ ավելի կապված ու խոցելի այլ երկրների իշխանություններից, և էլ ավելի վտանգավոր երկրի պետականության համար:
Իսկ սա արդեն քաղաքական, ինքնիշխանությանը վտանգող հանգամանք է:
Նաև ներհայկական համակարգային խնդիր է, որովհետև չբացահայտված, չլեգալիզացված ահռելի հարստությունը, եթե իրավական առումով չի մաքրվել, միշտ փորձելու է իր պաշտպանությունը գնտել քաղաքական կյանքում՝ իր անմիջական, առանց միջոնրդների դերը և ներկայությունը ապահովելով: Մի գուցե քաղաքական ուժերին պետք է այդ միջնորդ դերը՝ բիզնեսը պատանդ պահելու համար, բայց այդ ոչ լեգալ հարստությանը միջնորդներ պետք չեն:
Կապիտալի լեգալիզացման ու լեգալացման խնդիրը չի լուծվել, այն մնացել է:
Այս իրողությունը պահանջում է ներքին խոսակցություն և իրավական-քաղաքական գործընթաց, որի նպատակը պիտի լինի ոչ թե կապիտալի պետականացումը, այլ կապիտալի «մաքրումը», հայ կապիտալի ազգային դարձնելը, հասարակության հետ հաշտեցումը, ֆինանսական համաներումը, և կապիտալի լեգիտիմացումը և հետևաբար լեգալացումը:
Պետությունը՝ արգելելով օֆշոր, անանուն սեփականության պահպանումը և/կամ ձեռներեցությունը մի կողմից, պիտի ներկայացնի պարզ ու թափանցիկ ընթացակարգ, որով սեփականությունը կկարողանա լեգալացվել ու փակել պատմության այդ էջը:
Այն բիզնեսը, որը սահմանված ժամկետում չլեգալացվեց, չբացահայտվեց՝ պիտի ազգայնացվի: Ընդ որում, ինչպես կարևոր է բիզնեսի ու հանրության հաշտեցման գործընթացը, նույնքան կարևոր է չհաշտված «բիզնեսի» ազգայնացումը:
Հարկային բարեփոխումների հատվածում կա ամեն ինչ բացի մեկ պարզ որոշումից, որը յուրաքանչյուր զարգացած կամ զարգացմանը ձգտող երկիր կիրառում է՝ գույքի և եկամուտների համընդհանուր հայտարարագրում:
Որոշ մարդիկ պատճառաբանում են, թե մեր տնտեսությունը զարգացած չի, ապարատը պատրաստ չի, ու այդ իսկ պատճառով հարկային համակարգը իբր ադապտացվում է այդ տնտեսական իրավիճակին: Բա եթե տնտեսությունը զարգացած չի, ապա որն է համահարթ հարկման իմաստը, որն է նվազագույն շեմի բացակայության ու բարձր եկամտահարկի դրույքաչափերի իմաստը: Ճիշտ հակառակը, հարկային համակարգը պիտի էլ ավելի ադեկվատ լիներ ու հաշվի առներ սոցիալական հանգամանքները: Բայց այդպես չէ:
Հայաստանի տնտեսությունը գտնվում է արդեն այն մակարդակում, որ ոչ թե պետք է սպասել տնտեսության աճին, որ ներդրվի համընդհանուր հայտարարագրումը, այլ հակառակը, համընդհանուր հայտարարագրումը կխթանի սոցիալական ուղղվածություն ունեցող, այսինքն հենց ներառական տնտեսական աճը:
Ավելին, մեր հարկային համակարգը տեխնիկապես և կադրային առումով լավ պատրաստված է, հագեցած էլեկտրոնային գործիքներով ու հասել է համընդհանուր հայտարարագրման ներդման շեմին: Հասել է և կանգ առել իր զարգացման տրամաբանական փուլից առաջ: Եվ խնդիրը բնավ տեխնիկական չէ, չնայած տեխնիկական խնդիրները «պրոֆեսիոնալները» պարտավոր են լուծել, եթե կա քաղաքական որոշում: Բայց եթե չկա քաղաքական որոշումը, ապա պիտի լինի նաև քաղաքական բացատրությունը, թե ում շահերից է բխում չբացահայտել ու չհարկել դոլարային միլիոնատերներին:
Ինչպե՞ս կարելի է անուղակի հարկերի միջոցով հասնել «վճարունակ հարկ վճարողներ» կարգավիճակին, կամ ուղակի հասկանալ, թե հարկատուն իր խնամակալության տակ գտնվող ընտանիքով ինչ եկամուտներ ունի, ինչպես կարելի է իրականացնել հասցեական սոցիալական քաղաքականություն, եթե որոշվել է նվազեցնել ուղղակի հարկերի բեռը՝ ի հաշիվ անուղղակի հարկերի, եկամտահարկը համահարթեցված պիտի լինի, և չկա հայտարարգրման մեխանիզմ:
Սա այն դեպքն է, երբ կարելի է ասել. ուղղակի ճիշտ հակառակը: Անուղակի հարկերի վրա կենտրոնանալը նշանակում է հենց բիզնեսի ու բնակչության հարկում, իսկ ուղղակի հարկերի բազան եկամուտն է և հարստությունը:
Ճիշտ հակառակը, եթե ուզում եք հարկել սպառումը, ապա անհրաժեշտ է հարկել թանկ մեքենաները ու բազմիլիոնանոց վիլլաները, նվազագույն կամ միջին շեմից բարձր սպառումը, շքեղ կյանքը, և ոչ թե բնակչության սպառումը: Գրված ծրագրի կարգախոսները ու փաստացի առաջարկվող մոդելները ուղակիորեն իրար հակասում ու գտնվում են հին քաղաքական-տնտեսական կարգի ծայրահեղ աջ գծի մեջ:
Ծրագրում ևս կարգախոսներ կան. «տնտեսության մրցակցային առավելությունների ընդլայնմամբ գլոբալ մրցունակության բարձրացում», «տնտեսական քաղաքականության հիմքում լինելու է արտահանմանը»: Նաև հայտարարվում է, որ բանկային վարկա¬վորման խոչընդոտների նվազեցումը պետք է լինի Կառավարության և ՀՀ կենտրո¬նական բանկի համագործակցության հաջորդ կարևոր հարցը։
Ըստ պաշտոնական թվերի ֆիզիկական անձինք բանկերի միջոցով արտերկրից Հայաստան են ուղարկում տարբեր թվերին 1-1.5 մլրդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք գումար, իսկ Հայաստանից արտերկիր է փոխանցվում մոտ մեկ միլիարդ:
Արտագնա աշխատանքի մեկնողները, որ վերադառնում են երկիր նոյեմբեր-դեկտեմբերին, որ Նոր Տարին տունը անեն, որ գարունը նորից մեկնեն, իրենց հետ բերում են զգալի կանխիկ գումարներ, որոնցով ընտանիքը ապրում է այդ ձմեռային ամիսներին, այդ գումարներով տուն են առնում, ավտոմեքենա: Կանխիկ, դեկտեմբերին թե հուլիսին բերված գումարները առնվազն կրկնակի շատ են բանկային համակարգի միջոցով ուղարկված գումարներից:
Եթե հաշվի առնենք այդ իրողությունը ապա ստացվում է հետևյալը. մեր անվանական 11 մլրդ դոլար ՀՆԱ-ի մեջ աշխատավարձերը(տրանսֆերները), որոնք ստացվում են նույն Ռուսաստանում նոմինալով կազմում են մոտ մեկ երրորդից ոչ պակաս թիվ: Մեր տնտեսությունը այս իմաստով ռուսական տնտեսության կցորդն է:
Դրամի արժեզրկման դեմ արտահայտվողները մի փաստարկ են բերում, թե ներմուծվող ապրանքները կթանգանան, ինչը սոցիալական խնդիրները է առաջացնելու:
Բայց մեր պարագայում արտագնա աշխատանքի մեկնողները և ազգականները դրսից փողը ուղարկում(բերում) են տուն, որից գերարժեվորված ազգային դրամի միջոցով տարվում է աշխատավարձերի, հետևաբար գնողունակության մի էական մասը, իսկ տեղական արտադրանքը համապատասխան ավելի թանգ է ներմուծվածից: Մենք ազգային դրամ ունենալու առավելություններից չենք օգտվում, իսկ ազգային դրամ ունենալու առավելությունը դարձել ենք զարգացման խոչընդոտ:
Վարվող քաղաքականությունը արդեն իսկ ունի հակասոցիալ բնույթ: Մեր գները արդեն իսկ լիովին համարդելի են մեզնից զարգացած երկրների գների հետ, իսկ եկամուտները՝ ոչ: Բա էլ ու՞ր մնաց գերարժեվորված դրամը պահպանելու իբր սոցիալական նպատակը:
Դրամի դեվալվացիայի դեպքում ներմուծված ապրանքների գների աննշան աճը ներմուծված ապրարքների մասով լիարժեք կոմպեսացվելու է այդ նույն Ռուսաստանից և այլ երկրներից ստացվող տրանսֆերների գնողունակության աճով, իսկ դրանք մեր եկամուտների ահռելի բաժինն են կազմում, այդ ազդեցությանը պետք է գումարենք նաև հայկական արտադրանքի էժանացման արդյունքը, փոխարժեքի փոփոխության հաշվին արտահանողների աճած եկամուտները, և արտահանման աճի հնարավորության հետևանքը:
ՌԴ-ն, Վրաստանի, ՈՒկրաինայի, Թուրքիայի, և նույնսիկ Ադրբեջանի ազգային փողերը արժեզրկվել են և բոլորի ապրանքները մեր ծանր դրամի պատճառով մեր նկատմամբ ունեն մրցակցային առավելություն: Եթե մենք իսկապես ուզում ենք զարկ տանք ներքին արտադրությանը և արտահնմանը, ապա դրամի արժեզրկումը այլընտրանք չունի:
Դրամավարկային քաղաքականությունը տարիներ ի վեր վարվել է ներկրողների շահերից ելնելով, ու Կառավարության ծրագրում այդ համակարգային ներդրված արատի մասին մեկ բառ ասված չի: Ծրագրում գրված է. «Հայաստանի տնտեսության մեջ զբաղվածների արտադրողականությունը չպետք է զիջի մեր առևտրային գործընկերների ցուցանիշներին։» Հրաշալի է: Իսկ հարկային բեռին և ազգային արժույթներին ևս չպետք է՞ զիջեն:
Տնտեսական բաժինը նայելուց հետո արդեն տարօրինակ չէ, որ քաղաքական նպատակներ Կառավարության ծրագրում չկան: Գործում է այլ տրամաբանություն, որը 90-ին արդեն տեսել ենք. ազատական տրամադրված մտավորականները, գիտաշխատողները հանկարծ որոշեցին կապիտալիզմի պաշտպան դառնալ ու քանդեցին այն դասը, որի ներկայացուցիչն էին, որ կառուցեն կապիտալիզմ: Իրենք կապիտալիստ չդառան, բայց տնտեսական ու հետագայուն քաղաքական իշխանությունը հանձնեցին ուրիշներին՝ ոչնչացնելով միջին դասակարգը: Այս ծրագրում կարծես թե նույն տրամադրությունն է. հիմնվել ոչ թե հեղափոխության հենարան հանդիսացած զանգվածի վրա, այլ գալ համաձայնության բիզնես խավի և ապարատի, «պրոֆեսիոնալների» հետ: Ավարտվելու է նույն արդյունքով»:
